Angelus 2016

Tegorocznym laureatem Literackiej Nagrody Europy Środkowej został rumuński pisarz ormiańskiego pochodzenia Varujan Vosganian za  powieść  „Księga szeptów”, wydaną przez Książkowe Klimaty, w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas, która otrzymała nagrodę dla tłumacza. Ta sama książka otrzymała także Nagrodę Czytelników im. Natalii Gorbaniewskiej

 

Zachwycająca misterną konstrukcją „Księga szeptów” to powieść nawiązująca do ludobójstwa Ormian z 1915 roku.

Księga szeptów to pierwsza powieść Varujana Vosganiana, który jest nie tylko pisarzem i poetą ale także uznanym ekonomistą i politykiem. Książka ukazała się w 2009 roku i doczekała się już 2 wznowień. Sam autor tak ją przedstawia:

Kiedy pisałem „Księgę szeptów”, wiedziałem, że o XX wieku nie napisano w taki sposób wiele. Księga szeptów opowiada o Ormianach, ale także o Rumunach, Żydach i innych nacjach. Jest to książka o XX wieku, o jego wojnach światowych, masakrach i wspólnych mogiłach, o jego ideologiach i aparatach ucisku. Ale nie tylko. Każde miejsce, każdy czas, każdy naród ma swoją Księgę szeptów. Ona żyje, musi tylko zostać opowiedziana.

MACIEJ ROBERT

Ormianie, czyli świat

Rumuński Ormianin Varujan Vosganian, pisarz niezwykły (zgłaszany do literackiej Nagrody Nobla przez trzy kraje: Rumunię, Armenię i Izrael), swoją najważniejszą powieść – „Księgę szeptów” – poświęcił najbardziej dramatycznemu wydarzeniu w historii Ormian, czyli aktowi ludobójstwa, do którego doszło w Imperium Osmańskim między wiosną 1915 a jesienią 1916 roku. W pewnym sensie „Księga szeptów” jest najważniejszym opisem tej tragedii. Władze tureckie do dziś oficjalnie nie uznały tej zbrodni; zadbano również o to, by zachowało się jak najmniej dokumentów na ten temat. Powieść Vosganiana jest więc upomnieniem się o pamięć ofiar sprzed wieku; pamięć, przechowywaną przez kolejne pokolenia, lecz słabnącą z upływem czasu. Vosganian pragnie, by o tej najmniej znanej spośród XX-wiecznych hekatomb, wreszcie zaczęto dyskutować. „Księga szeptów” jest hołdem dla miliona ofiar, próbą przywrócenia ich historii, jest ważnym głosem w sprawie uznania rzezi za ludobójstwo, a co za tym idzie – istotnym elementem budowania ormiańskiej tożsamości. Vosganian, będący także działaczem politycznym, traktuje literaturę także jako powinność obywatelską i narodową. Dlatego uroczystości związane z ukazywaniem się kolejnych tłumaczeń „Księgi szeptów” są czymś więcej niż tylko wydarzeniem literackim – premiera polskiego tłumaczenia powieści odbyła się 24 kwietnia 2015 roku, w setną rocznicę rzezi Ormian. Ponadto w wielu miastach na całym świecie urządzono wtedy czytanie fragmentów „Księgi szeptów” w ramach akcji Worldwide Reading Commemorating the Centenary of the Armenian Genocide.

Rzeź Ormian jest w powieści Vosganiana punktem wyjścia – podobnie jak dla społeczności Ormian jest ona w pewnym sensie „założycielską traumą” – aczkolwiek pisarz nie poświęca samej zbrodni wiele miejsca, czyniąc ją jedynie jednym z epizodów ormiańskiej epopei. Równie ważne dla Vosganiana jest to, co wydarzyło się przed 1915 rokiem, a zwłaszcza to, co stało się następstwem ludobójstwa. „Księga szeptów” jest kroniką opisującą sposoby radzenia sobie Ormian z bolesną historią. Vosganian skupia się przede wszystkim na ormiańskich uchodźcach, którzy od lat 20. ubiegłego wieku zaczęli napływać do Rumunii. Byli wśród nich dziadkowie pisarza – i to wokół ich wspomnień Vosganian buduje fabułę swojej książki. To istotny aspekt, albowiem ten biograficzny rys, nieuchronnie zbliżający opowieść w stronę nostalgii, udanie kontrapunktuje sprawozdawczość w opisach okrutnych zbrodni. Osobisty ton narracji, swoista gawędziarskość czy anegdotyczność przytaczanych opowieści – w dużym stopniu mityzujące bohaterów – mogą prowadzić do błędnych odczytań. Vosganian przyznaje, że niektórzy czytelnicy nie mogli uwierzyć w prawdziwość jego bohaterów. A przecież „Księga szeptów”, choć pełna opowieści sprawiających wrażenie absolutnie fikcyjnych, oparta jest na dogłębnych kwerendach historycznych. I sięga dużo dalej niż tylko do XX-wiecznej historii Ormian, ufundowanej na krwawych wydarzeń sprzed wieku. Powieść Vosganiana – traktat o wybaczaniu, zemście, pamięci, relacjach między ofiarami i oprawcami – jest rzeczą o okrucieństwie, które wciąż napędza świat.
Varujan Vosganian „Księga szeptów”, tłum. Joanna Kornaś-Warwas, Książkowe Klimaty, Wrocław 2015

 

Varujan Vosganian urodził się 25 lipca 1958 roku w miejscowości Craiova. Dzieciństwo i okres dorastania spędził w Focșani, Jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Bukareszcie (1982) oraz Wydziału Matematyki Uniwersytetu Bukareszteńskiego (1991). Doktor nauk ekonomicznych, członek założyciel Rumuńskiego Stowarzyszenia Gospodarki, międzynarodowy doradca Europejskiego Centrum Studiów Politycznych Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli, członek Klubu Młodych Polityków (Londyn). W latach 2006–2007 był ministrem Handlu i Gospodarki, a do października 2013 pełnił funkcję Ministra Gospodarki i Finansów. Oprócz tomów poezji i prozy jest autorem także wielu prac ekonomicznych. Jest wiceprezesem Związku Pisarzy w Rumunii. Księga szeptów to jego pierwsza powieść, która ukazała się nakładem wydawnictwa Polirom w 2009 roku i doczekała się już 2 wznowień. W 2012 i 2013 roku aż trzy kraje (Rumunia, Armenia i Izrael) zaproponowały Varujana Vosganiana jako kandydata do Nagrody Nobla. W ubiegłym roku autor opublikował kolejną książkę pt. Gra stu liści i inne opowiadania (Wydawnictwo Polirom, 2013).

 

angelus-2016-009angelus-2016-002

FOT. Tomasz Walków