Przypominamy  „Zapomniane światło” Jakuba Demla (Czarne, 2000). 

Atrakcyjność tej książki podnosi niewątpliwie pomieszczony w niej esej Jindricha Chalupeckiego. To przykład błyskotliwości i wysokiej mowy krytycznej. Nie jest to jednak sucha wykładnia twórczości. Chalupecky finezyjnie połączył w swoim szkicu wątki biograficzne z literackimi. Deml na pewno nie miałby nic przeciwko temu. Sam ze swojego życia czynił wszak sztukę; sztuka zaś żywiła się jego skomplikowaną rzeczywistością.

Konfliktował się bowiem, z kim się tylko dało. Gardził ze wszystkich sił światem oficjalnym, pozostawał przez wiele lat w sporze z hierarchią kościelną, nie rozumiał celibatu. Kiedyś jeden z biskupów, mocno zdesperowany, chciał posłać go do klasztoru, zakonnicy bali się jednak przyjąć w swoje szeregi krnąbrnego księdza. W efekcie zabiegi biskupa spełzły na niczym. Z czasem stracił wszystkie kościelne funkcje, nie miał prawa do głoszenia kazań, pozbawiono go także pensji.

Deml i w życiu, i w twórczości pozostawał wielbicielem kobiet. Jego romans z żoną ordynatora pewnego zakładu psychiatrycznego to jedna z ciekawszych historii miłosnych XX wieku. A „Zapomniane światło” jest porywającą polifoniczną lekturą, przy której zdecydowanie gaśnie większość współczesnych produkcji postmodernistycznych. Te pozornie tylko nieuporządkowane opowieści zadziwiają dyscypliną, miłością, wiarą, a jednocześnie zwątpieniem. Naprawdę nie sposób przejść obojętnie obok tych mistycznych rozważań o życiu, przemijaniu i niezależności posuniętej do granic możliwości. 

Jakub Deml „Zapomniane światło”. Przełożył Andrzej Czcibor-Piotrowski. Czarne, Wołowiec 2000.

Jakub Deml, 1878–1963, poeta i prozaik czeski. Ukończył seminarium duchowne w Brnie, w 1902 otrzymał święcenia kapłańskie. Pisać zaczął w latach gimnazjalnych. Niekonwencjonalne rozumienie roli księdza i równie niekonwencjonalna twórczość pisarska były przyczyną wielu zatargów Demla z duchowną zwierzchnością. Ważną rolę w jego życiu odegrały kobiety: Eliška Weisenbergowa, żona fabrykanta i matka trojga dzieci, która stała się inspiracją kilku jego utworów, przede wszystkim poematu prozą „Miriam” (1916); pisarka Pavla Kytlicová, która pozostała z nim do swojej śmierci w 1932. Poeta, który od 1922 mieszkał w swym rodzinnym Tasovie, w 1931 poznał hrabiego Sweerts Sporcka; nieodwzajemnione uczucie do jego córki Katarzyny odbiło się echem w kilku utworach Demla, m.in. w jego prozie „Zapomnuté swetlo (1934, Zapomniane światło), najlepszej chyba jego książce. W 1935 Deml poznał osiemnastoletnią wówczas Marię Rosę Junovą, która zrezygnowała dla niego dla ze studiów i przez dwadzieścia cztery lata prowadziła mu dom, pomagając też w działalności wydawniczej (Deml większość swoich dzieł publikował własnym sumptem, w niewielkim nakładzie). Choć poeta nigdy nie utożsamiał się z ideologią nazizmu, w l. 30. w jego twórczości pojawiły się ataki na masarykowską demokrację, a także akcenty antysemickie. Po wojnie wysunięto przeciwko niemu oskarżenie o kolaborację z okupantem, jednakże, głównie dzięki interwencji Nezvala, Demlowi udało się uniknąć więzienia. Po puczu komunistycznym w lutym 1948 obowiązywał zakaz publikacji jego dzieł; w późniejszym czasie bardzo rzadko je wznawiano. Obfita twórczość Demla jest niezwykle różnorodna pod względem gatunkowym, tematycznym i stylistycznym. Jako pisarz debiutował esejem „Slovo k Otčenáši Františka Bilka” (1904, Słowo o Modlitwie Pańskiej Franciszka Bilka). Utworami z tomu wierszy i poematów prozą „Natantur lumina” (1907) zainaugurował wizjonerski, oniryczny nurt swego pisarstwa, którego szczytowymi osiągnięciami były tomy opowiadań „Hrad smrti” (1912, Zamek śmierci) i „Tanec smrti” (1914, Taniec śmierci). Do mrocznej części twórczości Demla należy też tom „Česno” (1924, Oko ula). Z tymi utworami kontrastuje nasycony światłem i ciepłem tom poetyckiej prozy „Moji přátelé” (1913, Moi przyjaciele); ten nurt kontynuują trzy książki z 1926: „Mohyla” (Mogiła), „Tepna” (Tętnica) i „Hlas mluvi k Slovu” (Głos mówi do Słowa). Tom „Rosnička” (1912, Rzekotka) otworzył w twórczości Demla cykl utworów o charakterze dziennika; czołowe miejsce zajmują w nim dwudziestosześciotomowe „Slépeje” (1917–1941, Ślady). Do ważnych dokonań pisarza należą też dwa teksty wspomnieniowe: „Mé svedectvi o Otokaru Březinovi” (1931, Moje świadectwo o Otokarze Březinie) oraz „Smrt Pavli Kytlicové” (1932, Śmierć Pavli Kytlicovej). Ostatnim wielkim utworem Demla jest napisany w 1951, po odwiedzinach w komunistycznym obozie koncentracyjnym dla duchownych, „Podzimni sen” (wyd. 1984, Jesienny sen). Niektórzy uznają Demla przede wszystkim za przedstawiciela nurtu katolickiego w literaturze czeskiej, inni za prekursora i reprezentanta nadrealizmu, jeszcze inni za ekspresjonistę. Nieliczne utwory Demla przekładali na polski m.in. L. Engelking, A.S. Jagodziński, A. Piotrowski.

opr. Leszek Engelking, Żródło:”LEKSYKON PISARZY ŚWIATA XX WIEKU”, Fundacja „Literatura Światowa.”