Varujan Vosganian laureatem Nagrody im. Natalii Gorbaniewskiej

Trzecim laureatem Nagrody Czytelników im. Natalii Gorbaniewskiej został rumuński pisarz ormiańskiego pochodzenia Varujan Vosganian. Na jego powieść  „Księga szeptów” w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas (Książkowe Klimaty) oddano najwięcej głosów w plebiscycie przeprowadzonym na stronie internetowej Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”.

Zachwycająca misterną konstrukcją „Księga szeptów” to powieść nawiązująca do ludobójstwa Ormian z 1915 roku.

Księga szeptów to pierwsza powieść Varujana Vosganiana, który jest nie tylko pisarzem i poetą ale także uznanym ekonomistą i politykiem. Książka ukazała się w 2009 roku i doczekała się już 2 wznowień. Sam autor tak ją przedstawia:

Kiedy pisałem „Księgę szeptów”, wiedziałem, że o XX wieku nie napisano w taki sposób wiele. Księga szeptów opowiada o Ormianach, ale także o Rumunach, Żydach i innych nacjach. Jest to książka o XX wieku, o jego wojnach światowych, masakrach i wspólnych mogiłach, o jego ideologiach i aparatach ucisku. Ale nie tylko. Każde miejsce, każdy czas, każdy naród ma swoją Księgę szeptów. Ona żyje, musi tylko zostać opowiedziana.

Nagrodę Czytelników im. Natalii Gorbaniewskiej przyznano w tym roku po raz trzeci . Jury „Angelusa” ustanowiło ją  pragnąc w ten sposób uczcić pamięć zmarłej w 2013 roku Natalii Gorbaniewskiej, swojej pierwszej przewodniczącej, wybitnej rosyjskiej poetki i tłumaczki, legendy  ruchu dysydenckiego w ZSRR.

Biorący udział w głosowaniu mogli wybierać spośród  siedmiu książek zakwalifikowanych przez jury do finału tegorocznej edycji”Angelusa”. Laureatów nagród  przyznawanych przez jury – Nagrody Głównej i nagrody dla tłumacza poznamy 15 października podczas uroczystej gali „Angelusa”, która rozpocznie się o godzinie 20 we wrocławskim Teatrze Muzycznym „Capitol”. Transmisję internetową z uroczystości będzie można śledzić na stronie www.angelus.com.pl

księgaMACIEJ ROBERT

Ormianie, czyli świat

Rumuński Ormianin Varujan Vosganian, pisarz niezwykły (zgłaszany do literackiej Nagrody Nobla przez trzy kraje: Rumunię, Armenię i Izrael), swoją najważniejszą powieść – „Księgę szeptów” – poświęcił najbardziej dramatycznemu wydarzeniu w historii Ormian, czyli aktowi ludobójstwa, do którego doszło w Imperium Osmańskim między wiosną 1915 a jesienią 1916 roku. W pewnym sensie „Księga szeptów” jest najważniejszym opisem tej tragedii. Władze tureckie do dziś oficjalnie nie uznały tej zbrodni; zadbano również o to, by zachowało się jak namniej dokumentów na ten temat. Powieść Vosganiana jest więc upomnieniem się o pamięć ofiar sprzed wieku; pamięć, przechowywaną przez kolejne pokolenia, lecz słabnącą z upływem czasu. Vosganian pragnie, by o tej najmniej znanej spośród XX-wiecznych hekatomb, wreszcie zaczęto dyskutować. „Księga szeptów” jest hołdem dla miliona ofiar, próbą przywrócenia ich historii, jest ważnym głosem w sprawie uznania rzezi za ludobójstwo, a co za tym idzie – istotnym elementem budowania ormiańskiej tożsamości. Vosganian, będący także działaczem politycznym, traktuje literaturę także jako powinność obywatelską i narodową. Dlatego uroczystości związane z ukazywaniem się kolejnych tłumaczeń „Księgi szeptów” są czymś więcej niż tylko wydarzeniem literackim – premiera polskiego tłumaczenia powieści odbyła się 24 kwietnia 2015 roku, w setną rocznicę rzezi Ormian. Ponadto w wielu miastach na całym świecie urządzono wtedy czytanie fragmentów „Księgi szeptów” w ramach akcji Worldwide Reading Commemorating the Centenary of the Armenian Genocide.

Rzeź Ormian jest w powieści Vosganiana punktem wyjścia – podobnie jak dla społeczności Ormian jest ona w pewnym sensie „założycielską traumą” – aczkolwiek pisarz nie poświęca samej zbrodni wiele miejsca, czyniąc ją jedynie jednym z epizodów ormiańskiej epopei. Równie ważne dla Vosganiana jest to, co wydarzyło się przed 1915 rokiem, a zwłaszcza to, co stało się następstwem ludobójstwa. „Księga szeptów” jest kroniką opisującą sposoby radzenia sobie Ormian z bolesną historią. Vosganian skupia się przede wszystkim na ormiańskich uchodźcach, którzy od lat 20. ubiegłego wieku zaczęli napływać do Rumunii. Byli wśród nich dziadkowie pisarza – i to wokół ich wspomnień Vosganian buduje fabułę swojej książki. To istotny aspekt, albowiem ten biograficzny rys, nieuchronnie zbliżający opowieść w stronę nostalgii, udanie kontrpunktuje sprawozdawczość w opisach okrutnych zbrodni. Osobisty ton narracji, swoista gawędziarskość czy anegdotyczność przytaczanych opowieści – w dużym stopniu mityzujące bohaterów – mogą prowadzić do błędnych odczytań. Vosganian przyznaje, że niektórzy czytelnicy nie mogli uwierzyć w prawdziwość jego bohaterów. A przecież „Księga szeptów”, choć pełna opowieści sprawiających wrażenie absolutnie fikycjnych, oparta jest na dogłębnych kwerendach historycznych. I sięga dużo dalej niż tylko do XX-wiecznej historii Ormian, ufundowanej na krwawych wydarzeń sprzed wieku. Powieść Vosganiana – traktat o wybaczaniu, zemście, pamięci, relacjach między ofiarami i oprawcami – jest rzeczą o okrucieństwie, które wciąż napędza świat.

Varujan Vosganian „Księga szeptów”, tłum. Joanna Kornaś-Warwas, Ksiązkowe Klimaty, Wrocław 2015

 

Varujan Vosganian urodził się 25 lipca 1958 roku w miejscowości Craiova. Dzieciństwo i okres dorastania spędził w Focșani, Jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Bukareszcie (1982) oraz Wydziału Matematyki Uniwersytetu Bukareszteńskiego (1991). Doktor nauk ekonomicznych, członek założyciel Rumuńskiego Stowarzyszenia Gospodarki, międzynarodowy doradca Europejskiego Centrum Studiów Politycznych Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli, członek Klubu Młodych Polityków (Londyn). W latach 2006–2007 był ministrem Handlu i Gospodarki, a do października 2013 pełnił funkcję Ministra Gospodarki i Finansów. Oprócz tomów poezji i prozy jest autorem także wielu prac ekonomicznych. Jest wiceprezesem Związku Pisarzy w Rumunii. Księga szeptów to jego pierwsza powieść, która ukazała się nakładem wydawnictwa Polirom w 2009 roku i doczekała się już 2 wznowień. W 2012 i 2013 roku aż trzy kraje (Rumunia, Armenia i Izrael) zaproponowały Varujana Vosganiana jako kandydata do Nagrody Nobla. W ubiegłym roku autor opublikował kolejną książkę pt. Gra stu liści i inne opowiadania (Wydawnictwo Polirom, 2013).

 

gorbaniewska

Natalia Gorbaniewska  (1936- 2013)

Rosyjska poetka, dziennikarka, tłumaczka literatury polskiej. Członek ruchu obrony praw człowieka. Aktywnie uczestniczyła w rosyjskim samizdacie, m.in. jako twórczyni i pierwszy redaktor legendarnej „Kroniki Wydarzeń Bieżących”. Była jedną z ośmiorga uczestników demonstracji na placu Czerwonym 25 sierpnia 1968 roku przeciw wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji. Aresztowana 1969 roku, zwolniona w lutym 1972, po pobycie w więzieniu śledczym i przymusowym więzieniu psychiatrycznym. Wyemigrowała z ZSRR w 1975 roku. Od 1976 roku mieszkała w Paryżu.

Pracowała jako dziennikarka w Radiu Swoboda, współpracowała z rosyjskimi pismami emigracyjnymi „Kontinient” i „Russkaja Mysl”. Za przekłady literatury polskiej, m.in. Czesława Miłosza, Józefa Mackiewicza i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, nagrodzona przez Polski PEN Club (1992). Laureatka nagrody paryskiej „Kultury ” i Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2005). Od 1999 roku była  członkiem redakcji miesięcznika „Nowaja Polsza”. W 2006 roku przyjęła polskie obywatelstwo. Zmarła w listopadzie 2013 roku.