Nakładem katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej oraz Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności pod redakcją Sebastiana Rosenbauma i Dariusza Węgrzyna ukazały się dwie książki poświęcone Tragedii górnośląskiej i powojennym deportacjom Polaków do Związku Sowieckiego.

Pamięć o wywózce w 1945 roku tysięcy Ślązaków do sowieckich łagrów na Górnym Śląsku, zwanej Tragedią Górnośląską, jest wciąż żywa. To jedna z najczarniejszych kart w historii tego regionu, jednak poza jego granicami niemal nieznana.

Rok 2015 ogłoszono rokiem pamięci ofiar Tragedii Górnośląskiej a w Radzionkowie otwarto Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku.  .

Represje rozpoczęły się wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej pod koniec stycznia 1945. Do kwietnia 1945 r. z Górnego Śląska wywieziono co najmniej 30 tys. osób – górników, kolejarzy, hutników. Wśród deportowanych byli powstańcy śląscy, żołnierze kampanii wrześniowej, a także członkowie konspiracji antyhitlerowskiej. Dochodziło nawet do takich paradoksów jak w przypadku znanego śląskiego artysty Pawła Stellera, którego autorstwa pomnik ku czci Armii Czerwonej odsłonięto w Katowicach w lutym 1945. Kilka tygodni po tej uroczystości Steller trafił do łagru.

W okresie PRL, temat był oczywiście całkowicie przemilczany. Pamiętali o nim jednak Ślązacy. Nic dziwnego, wskutek tych represji tysiące rodzin straciło dochody, uległo pauperyzacji i rozbiciu, dzieci wychowywały się bez ojców. Traciła też gospodarka, pozbawiona tysięcy fachowców. Już od chwili pierwszych deportacji rozpoczęła się walka o ich powrót, czasami skuteczna. Poza rodzinami interweniowały zakłady pracy i organizacje społeczno-polityczne a nawet komunistyczne władze województwa.

Pierwsi z wywiezionych powrócili do domu po kilku miesiącach. Jednak interwencje w sprawie pozostałych trwały aż do roku 1950. Jedna trzecia deportowanych pozostała na Wschodzie na zawsze.

Publikacja Wywieziono nas bydlęcymi wagonami. zawiera 46 relacji osób deportowanych do ZSRR. W odróżnieniu od innych opublikowanych już prac na temat Tragedii Górnośląskich, ta zawiera unikalny zbiór wspomnień tylko i wyłącznie osób wywiezionych na Wschód. Nie uwzględniono w niej wspomnień członków rodzin deportowanych oraz innych sprawozdań z drugiej ręki. Całość została opracowana naukowo, a bogaty zasób przypisów wyjaśnia pojęcia, lokalizuje miejsca poszczególnych obozów oraz biogramy występujących w nich osób. Wstęp wprowadza do tematu i prezentuje kluczowe wydarzenia związane z deportacją mieszkańców Górnego Śląska na Wschód w 1945 roku.

Druga praca Deportacje do Związku Sowieckiego z ziem polskich 1944/1945 r. Perspektywa porównawcza to pokłosie spotkania, które Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach i Śląskie Centrum Wolności i Solidarności zorganizowały 16 lutego 2015 r. na temat deportacji do Związku Sowieckiego przeprowadzonych przez siły NKWD i żołnierzy Armii Czerwonej w roku 1945 (a nawet już w 1944) na terenach Polski . Publikacja jest pokłosiem tej konferencji i pierwszą próbą spojrzenia na problem deportacji w ujęciu ogólnopolskim