Patrycja Spychalska o powieści Drago Jančara „Widziałem ją tej nocy”, nominowanej do finału tegorocznej edycji „Angelusa”.

****

O Veronice Zarnik mówią wszyscy – jej kochanek, matka, służąca, znajomy niemiecki lekarz, a wreszcie były pracownik majątku jej męża i partyzant. Veronika, główna bohaterka książki słoweńskiego pisarza Drago Jančara „Widziałem ją tej nocy” jest obecna w ich opowieściach, w ich subiektywnej narracji. Jednak to kim naprawdę była Veronika czytelnik musi sam rozstrzygnąć.

Historia zaczyna się przed II wojną światową, oto młoda, wykształcona i ekscentryczna kobieta chce nauczyć się jeździć konno. Mąż, bogaty przemysłowiec, korzystając ze swych kontaktów z wojskiem, załatwia najlepszego instruktora – młodego oficera kawalerii. Mimo dystansu i początkowej niechęci para szybko nawiązuje romans i Veronika decyduje się opuścić męża. Z kochankiem wyjeżdża na serbską prowincję. Jednak ten miłosny eksperyment rozpada się i kobieta wraca do męża. To opowieść Stevo – porzuconego i zrozpaczonego kochanka, który w obozie jenieckim we włoskiej miejscowości Palmanova wspomina swą dawną miłość i przewartościowuje wojenne doświadczenia.

Poprzez kolejne opowieści snute przez matkę Veroniki, jej służącą, niemieckiego lekarza oraz Jeranka, byłego pracownika i partyzanta poznajemy kulisy życia kobiety oraz ciąg wydarzeń, które prowadzą do tragicznego finału. Z historii wyłania się obraz kobiety, która zdaje się nie akceptować przyjętych zasad ani prostych opozycji binarnych (wróg-przyjaciel, wypada-nie wypada). Jej postępowanie i argumenty czasem wydają się irytujące, może też i naiwne. Jednak są to „opowieści innych”, ich interpretacja, a wreszcie ich pamięć. Jančar nie oddał głosu ani Veronice ani jej mężowi. Ich życie, śledzimy więc cudzymi oczami. Każdy z narratorów ma emocjonalny stosunek do Veroniki, w zasadzie cała piątka kocha kobietę. Tyle, że szybko przekonujemy się, że miłość nie uwalnia od egoizmu, a też może przemienić się w gniew i ślepą zazdrość.

„Widziałem ją tej nocy” pokazuje też życie i przekrój społeczny w przedwojennej Jugosławii, a wreszcie zmianę jaką przyniosła ze sobą wojna i nowa – komunistyczna – władza. Warto też zwrócić uwagę na gorzkie przewartościowanie mitu walecznego partyzanta (opowieść i losy Jeranka, a także wojenne wątki w historii Stevo). Za „Widziałem ją tej nocy” Drago Jančar otrzymał Nagrodę „Kresnik” za najlepszą powieść 2010 roku.

Patrycja Spychalska

Drago Jančar „Widziałem ją tej nocy”, przekł. Joanna Pomorska. Wydawnictwo Czarne 2014.