Niedawno nakładem „Zeszytów Literackich” ukazała się niezwykła powieść rosyjskiego emigranta, lekarza, pisarza i samotnika Leonida Cypkina „Lato w Baden”, która przyniosła mu pośmiertną sławę.

Książka po raz pierwszy została wydana siedem lat po śmierci autora, w Nowym Jorku w rosyjskim wydawnictwie emigracyjnym. Wcześniej, zmarły w 1982 roku, Cypkin nie zabiegał o publikację swojej prozy. Jej angielski przekład stał się literacką sensacją. Amerykańscy krytycy okrzyknęli go jednym z największych pisarzy XX wieku, pisano o „nieznanym arcydziele”, „kamieniu milowym rosyjskiej literatury XX wieku”, „zapoznanym genialnym utworze”, stawiając Cypkina obok Thomasa Bernharda, J. M. Coetzee’ego, José Saramago i W. G. Sebalda.

Cypkin był wielbicielem i miłośnikiem twórczości Dostojewskiego. Właśnie ta fascynacja była inspiracją do napisania powieści, która opowiada fascynującą historię wyprawy narratora- rosyjskiego dysydenta,  z Moskwy do Leningradu. W drodze bohater – narrator czyta dziennik żony Dostojewskiego Anny, w którym opisuje ona swoją i Fiodora do wyprawę Drezna i Baden Baden, gdzie spędzą najbliższe 4 lata. Opowiada o ich nieszczęściach: chorobie pisarza i biedzie,  której  „Fiedia” starał się zaradzić w najgorszy z możliwych sposobów, czyli grając w kasynie. Narratorowi – dysydentowi w Zwiążku Sowieckim także oczywiście nie wiedzie się najlepiej. Te dwie nie najweselsze opowieści o obu podróżach splatają się. Narrator próbuje zrozumieć Dostojewskiego. Nawet jakoś usprawiedliwiać jego  antysemityzm i ksenofobię, a zwłaszcza nienawiść do Niemców i Polaków. Tłumacząc to wpływem na nasze myślenie środowiska, w którym żyjemy i naszych osobistych doświadczeń.

Powieść jest znakomicie napisana. Długie zdania nadają jej nieśpieszny – ale wciągający jak narkotyk- rytm.

Z posłowia  Susan Sontag:

„Przeglądając podniszczone okładki książek w jednym z antykwariatów na londyńskiej Charing Cross Road, odkryłam Lato w Baden. Powieść ta, nie ulega to dla mnie wątpliwości, należy do najwybitniejszych, najwyższych i najoryginalniejszych osiągnięć XX wieku […]. Z autobiograficznej opowieści nienazwanego z imienia i nazwiska narratora przemierzającego ponurą sowiecką rzeczywistość przeobraża się w historię podróży Dostojewskich. W powieści pojawia się Puszkin, Turgieniew, a także wybitne postacie dysydentów i pisarzy XX wieku — Cwietajewa, Sołżenicyn, Sacharow, Bonner”.

Leonid Cypkin, Lato w Baden, przekład Robert Papieski,  Fundacja Zeszytów Literackich 2015