Pociąg Lustig

Ten projekt rozpoczął się już 18 czerwca w Czechach, dzisiaj Pociąg Lustig –  Pociąg wolności 2015, którego integralną częścią jest też inscenizacja teatralna Arnošta Lustiga i Petra Kracika “Modlitwa za Katarzynę Horovitz” przyjeżdża do Polski a konkretnie do Łodzi. 

Inscenizacja i seria spotkań ma przypomnieć losy ofiar transportów jeżdżących Europą w ramach tzw. rozwiązania ostatecznego kwestii żydowskiej.  Międzynarodowy projekt teatralny Pociąg Lustig – Pociąg wolności 2015  w ramach obchodów 70. rocznicy końca II wojny światowej przyjedzie przez trzy kraje Europy – Czechy, Polskę i Słowację.

Inauguracja miała miejsce 18 czerwca 2015 roku na dworcu w miejscowości Bohušovice nad Ohří /Terezín/, gdzie został przedstawiony zabytkowy pociąg oraz odbyło się pierwsze przedstawienie inscenizacji Arnošta Lustiga i Petra Kracika “Modlitwa za Katarzynę Horovitz.”

Specjalny pociąg następnie symbolicznie przejedzie przez sześć państw Europy środkowej i zatrzyma się w następujących miastach: Děčín, Lódź, Warszawa, Oświęcim, Žilina, Martin, Nitra, Bratysława, Český Krumlov, Tábor, Třebíč, Hlinsko, Chrudim.

Ostatnie przedstawienia w ramach projektu odbędą się w Pradze (17 lipca) w na dworcu Praha-Bubny, gdzie projekt zostanie uroczyście zakończony.

Arnošt Lustig (21. 12. 1926 – 26. 2. 2011)

Wybitny czeski prozaik, scenarzysta, pedagog, publicysta i dziennikarz żydowskiego pochodzenia, którego dzieło przetłumaczono na 23 języki. Urodził się w Pradze w rodzinie Emila Lustiga, niezamożnego handlarza tekstyliami. Dzieciństwo spędził w praskiej dzielnicy Libeň, która wtedy była nie tylko peryferyjną przemysłową dzielnicą, ale również miejscem najliczniej osiedlonym przez Żydów w Pradze. Rozpoczął naukę w gimnazjum realnym, ale w 1941 roku został z niego wyrzucony z przyczyn rasowych na podstawie tzw. dekretów norymberskich. Później wyuczył się zawodu krawca i pracował w warsztacie zdobniczym.

Dnia 9 listopada 1942 r. (w wieku szesnastu lat) wywieziono go z rodzicami i siostrą Haną do getta w miejscowości Terezín, skąd 28 września 1944 roku deportowano do obozu śmierci w Oświęcimiu przedostatnim transportem, który odjechał z Terezína. Tu, podobnie jak jego siostra i matka, wysłano go do niewolniczej pracy. Jego ojciec nie przeżył holokaustu, podobnie jak część krewnych. Po kilku tygodniach w nieludzkich warunkach oświęcimskiego obozu Arnošt Lustig dobrowolnie zgłosił się wraz z innymi do pracy do obozu koncentracyjnego Buchenwald, kłamiąc, że umie pracować na obrabiarkach do metalu – to mu prawdopodobnie uratowało życie. W Buchenwaldzie był jednak krótko, ponieważ od końca października 1944 roku do początku kwietnia 1945 roku więziono go w filii obozu Buchenwald w Meuselwitz koło Lipska, gdzie pracował w wytwórni amunicji w produkcji części do pancerfaustów. 13 kwietnia 1945 roku udało się mu uciec z transportu zmierzającego z Buchenwaldu do Dachau a następnie ukryć się do końca wojny w Pradze. Aktywnie uczestniczył w Powstaniu Praskim, gdzie zaopatrywał w żywność i inny materiał prowizoryczny szpital powstańczy w piwnicy tzw. ratusza żydowskiego na Starym Mieście.

Po wyzwoleniu w maju rozpoczął studia na akademii handlowej, wkrótce jednak przeniósł się do ówczesnej Wyższej Szkoły Nauk Politycznych i Społecznych, gdzie w 1950 roku ukończył dziennikarstwo. W latach pięćdziesiątych wstąpił też (podobnie jak wielu byłych więźniów obozów koncentracyjnych) do partii komunistycznej – jak później mówił, zrobił to z naiwności i w przekonaniu, że komunizm w czasach powojennych najlepiej zapobiegnie powrotowi faszyzmu. Już podczas studiów pisał do gazet i czasopism (najpierw do Biuletynu żydowskich gmin wyznaniowych i gazety Lidové noviny) i napisał też swoje pierwsze nowele – przeważnie z tematyką holokaustu, który ze zrozumiałych powodów był jego całożyciowym tematem. W 1948 roku odjechał jako specjalny korespondent do Izraela, skąd referował o walce o niepodległość państwa Izrael. Swoje artykuły regularnie publikował w kilku czechosłowackich gazetach, czasopismach i w radiu. W Izraelu w 1949 roku ożenił się z Věrą Weislitz (1927 – 2009), z którą miał dwoje dzieci – Josefa i Evę. Po powrocie do ojczyzny pracował jako reporter i reżyser Czechosłowackiego Radia (1950 – 1958) i szef rubryki kulturalnej czasopisma Mladý svět (1959 – 1961). Później działał jako scenarzysta Studia Filmowego Barrandov (1961 – 1968) i należał do awangardy tzw. Czechosłowackiej Nowej Fali.

Swój pierwszy zbiór opowiadań wydał w 1957 roku pod nazwą Noc a naděje (Noc i nadzieja). Rok później następuje zbiór Démanty noci (Diamenty nocy) (nowela Tma nemá stín (Ciemność nie ma cienia) z tego zbioru została zekranizowana w 1964 roku pod tytułem Démanty noci (Diamenty nocy), nowela Tam a zpátky (Tam i z powrotem) również z tego zbioru została zekranizowana pod tytułem Sousto (Dla chleba) w 1960 roku jako film krótkometrażowy FAMU). W 1959 roku wydano zbiór dzieł Lustiga Ulice ztracených bratří (Ulica zaginionych braci), po której dwa lata później przyszła kontrowersyjna nowela Můj známý Vili Feld (Mój znajomy Vili Feld) napisana na podstawie prawdziwych wydarzeń i opowiadająca o charyzmatycznym człowieku, który potrafi skorzystać z jakiejkolwiek sytuacji. W 1962 roku wydano nowele Lustiga Dita Saxová (zekranizowana w 1967 roku) o ciężkiej doli byłych więźniów obozu koncentracyjnego i Transport z ráje (Transport z raju) (zekranizowany w 1962 roku). W 1964 roku wyszła znana w świecie nowela Lustiga Modlitba pro Kateřinu Horovitzovou (Modlitwa za Katarzynę Horovitz) (zekranizowana w 1965 roku), która ostatecznie przyniosła autorowi międzynarodową sławę. Z innych dzieł Lustiga z tych czasów wymienimy chociażby zbiór opowiadań Hořká vůně mandlí (Gorzki zapach migdałów) (1968) czy też powieści Bílé břízy na podzim (Białe brzozy jesienią) (1966) o czechosłowackich więźniach politycznych w latach pięćdziesiątych, Propast (Przepaść) (1966) i Miláček (Ulubieniec) (1968) o izraelskiej walce o niepodległość (nakład tej powieści został skonfiskowany przez cenzurę).

W drugiej połowie lat sześćdziesiątych stał się jedną z ważnych postaci tzw. reformatorskiego skrzydła KSČ: np. na IV Zjeździe Pisarzy Czechosłowackich (1967) wygłosił krytyczne przemówienie, w którym między innymi bronił stanowisk Izraela we właśnie przebiegającej wojnie izraelsko-arabskiej i forsował większą wolność twórczości literackiej. Inwazja wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji w sierpniu 1968 roku zaskoczyła Arnošta Lustiga z rodziną na urlopie we Włoszech. Ze względu na swoje zaangażowanie po stronie reformatorskich komunistów (oraz z powodu fatalnego doświadczenia jego małżonki z czechosłowackim antysemityzmem) postanowił zostać z rodziną za granicą.

W latach 1973 – 2004 Arnošt Lustig wykładał na Uniwersytecie Amerykańskim w Washingtonie historię filmu, literatury i scenarystykę (w 1978 roku został tu mianowany profesorem). Z dzieł Lustiga napisanych w emigracji wymienimy chociażby powieść Nemilovaná (Niekochana) (1979). Po 1989 roku często powracał do swojej ojczyzny i intensywnie włączył się, pomimo stosunkowo podeszłego wieku, do krajowego życia kulturalnego.