Powrót Themersona

 

Minipowieść Kardynał Pölätüo Stefana Themersona wydana przez Iskry to przewrotny, groteskowy i głęboki traktat filozoficzny.

Głównym bohaterem książki (i twórcą karkołomnej doktryny pölätüomizmu, swoistego prekursora postmodernizmu) jest sędziwy tytułowy Kardynał, powieściowy ojciec Guillaume’a Apollinare’a, przyjaciel wielu uczonych i filozofów (m.in. Bertranda Russella), a także księżnej Zuppa, córki polskiego generała Piesca, bohatera opowiadania Generał Piesc, który miał do spełnienia wielką misję, ale zapomniał czym ona była. Te dwie postaci spotykają się w tym tomie po raz pierwszy.

O książce tak pisał Jerzy Bralczyk: Themerson szanuje czytelnika: nie daje mu strawy prostej i łatwej. Wierzy w porozumienie pełne, które nie toleruje dosłowności i banału. Satysfakcję intelektualną płynącą z lektury tych dwóch opowieści trudno przecenić. Kiedy czytam Themersona, wiem, że do jej pełnego przeżycia potrzebne jest także poczucie humoru.

Stefan Themerson był pisarzem (pisał powieści, opowiadania, dramaty, książki dla dzieci), filozofem, kompozytorem, poetą (twórca poezji semantycznej), autorem filmów awangardowych, wydawcą Urodził się w 1910 w Płocku, zmarł w 1988 w Londynie.

„Przeciwnik wszelkich stereotypów, tropiciel absurdów ukrytych w pozornie logicznym porządku rzeczywistości, mistrz paradoksu i przewrotnej ironii zyskał uznanie jako autor powieści groteskowo-filozoficznych, opowiadań i esejów”.

Studiował fizykę i architekturę w Warszawie. W latach 1930-1937 realizował wraz z żoną, Franciszką Themerson filmy awangardowe poprzedzone eksperymentami w zakresie fotografii i filmu (Apteka (1930), Europa (1932). Themersonowie założyli Spółdzielnię Filmową i wydawali pismo „f.a.” (film artystyczny). Ukazało się wówczas wiele książek dla dzieci autorstwa Stefana z ilustracjami Franciszki.

Od 1938 roku we Francji, w 1940 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, w 1942 osiadł w Wielkiej Brytanii. Współpracował z Biurem Filmowym Ministerstwa Informacji i Dokumentacji RP w Londynie, dla którego nakręcił film w Londynie jeszcze dwa filmy Oko i ucho i Calling Mr Smith (1943-1944). W roku 1948 zakładają niezależną oficynę wydawniczą Gaberbocchus Press, która za cel stawia sobie publikowanie bestlookerów (termin stworzony w opozycji do bestsellerów) – książek o niezwykłej szacie graficznej i treściach bliskich wydawcom. Wydawnictwo pozostało w ich rękach do 1979 i działa w Amsterdamie pod nazwą Gaberbocchus/de Harmonie. Wśród książek opublikowanych przez Themersonów znajduje się m.in. pierwsze angielskie wydanie Króla Ubu Alfreda Jarry, dzieła Raymonda Queneau, C.D. Grabbe, Pol-Divèsa, Camille Renault, Stevie Smitha, Kurta Schwittersa, Henri Chopina, Apollinaire’a, Bertranda Russella, C.H. Sissona, James Laughlina, Kennetha Tynana, Raoula Hausmanna i Stefana Themersona, wiele z ilustracjami Franciszki, które tworzą z tekstami nierozerwalną całość. Przy Gaberbocchus Press działał Common Room, miejsce regularnych spotkań artystów, naukowców, intelektualistów, gdzie odbywały się odczyty, prezentacje utworów literackich, koncerty, wystawy, dyskusje. Stefan Themerson oddawał się eksperymentom w zakresie typografii, co znalazło odbicie w stworzonej przez niego poezji semantycznej, stawiającej sobie za cel powrót do źródłowych znaczeń słów, co w efekcie doprowadziło do zastąpienia słów ich definicjami (Bayamus, libretto opery semantycznej Święty Franciszek wilk z Gubbio albo kotlety świętego Franciszka, On semantic Poetry) i wynikającego z tego nielinearnego układu graficznego.