Mesjasz z rodu Efraima

Wydawnictwo Pogranicze zapowiada: „Mesjasz z rodu Efraima” Mosze Kulbaka w tłumaczeniu Krzysztofa Czyżewskiego już w druku.

Wydawnictwo Pogranicze, seria Ex Oriente ” Oto niezwykły, ekspresjonistyczno-mistyczny panoptikum Mosze Kulbaka, dla którego świat jest wielkim więzieniem dusz tęskniących za światłem. Aby je wyzwolić, tworzy opowieść, której każdy rozdział jest jak osobny mansjon z misteryjnego widowiska teatralnego, a wędrówka bohaterów przez kolejne kręgi utrapienia i ekstazy zmierza do oczyszczenia ciała i słowa”

Sprawiedliwi łamed wownicy i desygnowany spośród nich na Mesjasza młynarz Benia, chasydzki nosiwoda Symcha Płachte i Gimpel Filozof, polscy panowie Wróblewski i Lubomirski, uciekająca z domu i błąkająca się w poszukiwaniu Boga córka Lubomirskiego, lichwiarz Lewi Patasznik i jego przepełniona Boską Obecnością córka Lea, białoruski pobożny chłop Kiryła, kabalistyczni Lilit i Samael, Archanioł Michał, wreszcie Chrystus ubogich i skruszonych w sercu, zstępujący z krzyża – wszyscy zawieszeni między smorgońskim sztetlem a Jeruzalem, między ziemią a niebem, realnym życiem a snem, prostą mową a sofizmatami, ciepłem zwierząt i małej izby ogrzanej ogniem z leśnego chrustu a chłodem wielkiego pałacu i cynizmu ludzi. Oto niezwykły, ekspresjonistyczno-mistyczny panoptikum Mosze Kulbaka, dla którego świat jest wielkim więzieniem dusz tęskniących za światłem. Aby je wyzwolić, tworzy opowieść, której każdy rozdział jest jak osobny mansjon z misteryjnego widowiska teatralnego, a wędrówka bohaterów przez kolejne kręgi utrapienia i ekstazy zmierza do oczyszczenia ciała i słowa.

Słowo od Krzysztofa Czyżewskiego o   obrazach Issahara Ber Rybaka, które pojawią się na okładce i wyklejkach książki: Kiedyś u nowojorskiego antykwariusza nabyłem album litografii Issahara Ber Rybaka. Było tuż po 9/11, ceny spadły, zauroczyła mnie magia ekspresjonistyczno-kubistycznych obrazów z serca Białorusi, więc się długo nie zastanawiałem. Tytuł: Sztetl, mój zburzony dom, wspomnienie. Rybak tworzył go w Berlinie w 1923 roku, w tym samym czasie i miejscu, w którym Kulbak pisał Mesjasza z rodu Efraima. Tłumacząc tą ekspresjonistyczno-kubistyczną powieść, cały czas miałem przed oczami obrazy Rybaka. A teraz pojawiają się na okładce i wyklejkach polskiego wydania książki.

Powoli dowiadywałem się więcej o Rybaku. Był rok młodszy od Kulbaka (urodził się w 1897 roku w Jelizawietgradzie, obecnie Kropywnycki w Ukrainie), żył krócej, choć z Berlina ruszył dalej na Zachód, do Parayża, podczas gdy Kulbak wrócił na Wschód, gdzie go zamęczyli staliniści (jako „polskiego szpiega” w Mińsku w 1937). Ukończył ASP w Kijowie. Należał do pokolenia artystów, którzy pragnęli tworzyć nowoczesną sztukę inspirowaną i dialogującą z tradycyjną kulturą Żydów wschodnioeuropejskich. Był członkiem powołanego w 1908 roku w Petersburgu Żydowskiego Towarzystwa Historyczno-Etnograficznego, które inicjowało terenowe wyprawy w celach badawczych i dokumentacyjnych. W ramach tego programu Szymon An-ski wyruszył w swoją słynną podróż do Galicji, natomiast Rybak wspólnie z El Lissitzkym pojechali na Podole i Wołyń, gdzie dokumentowali nagrobki, wytrawiali inspirowane folklorem grafiki, dokumentowali srebra rytualne i ornamenty w drewnianych synagogach. Częścią tego programu było także dokumentowanie żydowskich pogromów. Jeden z pierwszych cykli grafik Rybaka z 1918 roku poświęcony jest właśnie okrucieństwu pogromów z czasów rewolucji październikowej.

Rybak związany był z Żydowskim Teatrem Studio w Kijowie, w którym scenograf Boris Aronson, późniejsza sława teatrów na Broadwayu, wprowadził go w tajniki kubizmu. Wspólnie napisali jeden z najważniejszych tekstów programowych nowej sztuki żydowskiej pod tytułem Di vegn fun der yidisher maleray, opublikowany w 1919 roku w piśmie „Oyfgang”.

W 1926 roku przenosi się do Paryża. Tworzy i wystawia w najlepszych galeriach Europy. Umiera nagle w 1935 roku, na dzień przed otwarciem jego pierwszej retrospektywnej wystawy w Paryżu, zorganizowanej przez wybitnego kolekcjonera i kuratora Daniela Leopolda Wildensteina. W 1962 roku wdowa Sonia Rybak przekazała kolekcję dzieł i zbiorów męża Muzeum Rybaka w Bat Jam w Izraelu.

Mosze Kulbak, ur. 1896, Smorgonie, zm. 1937, poeta i prozaik, tworzący w języku jidysz. Mieszkał gł. w Wilnie i Mińsku; 1937 aresztowany, zmarł w obozie pracy; opublikował m.in. Disner czajld harold [‘Child Harold z Dzisny’] (1933); zbiory poezji (Poemen un lider ‘poematy i wiersze’ 1929, Geklibene lider un poemes ‘zebrane wiersze i poematy’ 1979), powieści, m.in. Zelmenjaner (t. 1–2 1931–35),; dramaty (Jakub Frank 1923, Bojtre 1936); pol. przekłady utworów w antologiach poezji żydowskiej (1980, 1983).