Fortunato Petreli, wydawca neapolitańskiej gazety, w lipcowy dzień 1647 roku jest świadkiem buntu miejscowych dostawców żywności i handlarzy przeciwko podatkom wprowadzonym przez królewską władzę. Na czele ludu staje rybak Masaniello, który szybko zdobywa ogromną popularność. Dla narratora jest to początek niesamowitej wędrówki po mieście i jego okolicach, ale też podróż ku własnej przeszłości. Napisana z rozmachem powieść Macieja Hena zabiera czytelników do Neapolu czasów baroku, kiedy Hiszpanie władali częścią Italii, ale ich imperium choć jeszcze silne, zaczynało tracić impet.

„Solfatara” to powieść szkatułkowa, a mnogość opowieści, plejada barwnych postaci, których losy często przenikają się i mają kluczowe znaczenie dla przebiegu akcji pozwalając zrozumieć tajemnice przeszłości, budują barwny obraz XVII-wiecznego miasta. Klamrą spinającą całość jest główny bohater i narrator Fortunato Petreli. To z jego perspektywy śledzimy trwająca dziesięć dni ludową rewoltę. Dla podkreślenia subiektywnego i osobistego charakteru wyznań całość ma formę dziennika z zachowaną formą relacji i osobno dodanymi historiami, które są opowiadane przez inne postaci lub dotyczą wspomnień z przeszłości.

Osią dramaturgiczną „Solfatary” jest historia buntu Neapolu, który miał miejsce w 1647 roku i  wpłynął na polityczną sytuację miasta. W ciągu dziesięciu dni w mieście dochodzi do zamieszek, przewartościowania postaw jego mieszkańców, konfliktu z elitami, a w końcu przymuszenia przedstawiciela królewskiej władzy Madrytu do ustępstw na rzecz neapolitańczyków. Fortunato Petreli jest świadkiem większości wydarzeń, inne relacjonuje na podstawie zeznań świadków. Sam stara się przetrwać i zachować dystans wobec rewolucyjnej gorączki. Choć czasem ulega atmosferze zrywu, nie może pozbyć się krytycznej postawy, a w bohaterze Masaniello (Tommaso Aniello) widzi niestabilnego emocjonalnie populistę. Stąd wypadki neapolitańskie przedstawia jako chaos, triumf doraźnej agresji i tło dla intryg ukrytych grup interesariuszy. Jednak skrupulatnie przedstawia też argumenty zwolenników buntu i ich oczekiwania wobec organizacji lepszego państwa. W kontekście historycznym, Masaniello to ważna postać dla legendy Neapolu, motyw ten przywołuje m.in. Gustaw Herling Grudziński w opowiadaniu „Cud”. Jego zryw i tragiczne koleje losu stały się ikoną sprzeciwu wobec dominacji hiszpańskich Habsburgów.

Obok politycznego tła, równie ważne dla fabuły są osobiste perypetie wydawcy. Z powodu zamieszek trafia na swego dawnego przyjaciela, który prosi go o pomoc w wyprowadzeniu z miasta tajemniczej kobiety, jak się okazuje znanej arystokratki. Ten incydent uruchamia splot wypadków i spotkań, sprawiających że dawne losy Fortunato i jego bliskich zaczynają wyłaniać się z przeszłości. Ponadto sam bohater zmaga się z dwiema zagadkami, po pierwsze w wyniku zamieszek znika jego kochanka, o której tożsamości nic nie wie, po drugie wraca sprawa jego przyjaciela – malarza, zmarłego przed laty w niewyjaśnionych do końca okolicznościach.

Mnogość wątków, zagadki i koronkowa struktura składają się na całość „Solfatary”. Opowiedziana wartko historia przedstawia pulsujący życiem świat i ludzi, którzy właśnie w niespokojnych czasach odkrywają zalety placka zwanego pizza, a główny bohater smakuje pierwszy raz kawę notując z uwagą, że w połączeniu ze słodkimi przekąskami sprawia przyjemne wrażenie. W tym całym bogactwie jest jeszcze jeden ważny powód dla którego warto sięgnąć po powieść Hena – wyborny przegląd głównych nurtów estetycznych epoki i prezentacja ówczesnej sztuki, zwłaszcza muzyki i malarstwa, stanowi doskonałe uzupełnienie „Solfatary”, a może właśnie decyduje o uroku książki.

PATRYCJA SPYCHALSKA

Maciej Hen „Solfatara”, Wydawnictwo WAB 2015